ბოლნისის სიონი-1 სთ 11 წთ (65,7 კმ)
2003 წლის 18 აგვისტოს, ურბნისისსაკათედროტაძარშიჩატარებულისაქართველოსმართლმადიდებელიეკლესიისწმიდა სინოდის კრებაზებოლნისისადადმანისისეპარქიაგაიყოდამისსაფუძველზეორისამღვდელმთავროჩამოყალიბდა - ბოლნისისეპარქიადადმანისისეპარქია. კრებამბოლნელმღვდელმთავრადმთავარეპისკოპოსითადეოზიდაადგინა
ბოლნისისსიონისტაძარიმდებარეობსსაქართველოში, ქვემოქართლისმხარეში, ბოლნისისმუნიციპალიტეტში, მისგანსამხრეთით 8 კმ-ში, სოფელბოლნისში.
ბოლნისისსიონიერთ-ერთიუდიდესიბაზილიკათაგანიასაქართველოში. განეკუთვნება V საუკუნეს. VIII საუკუნეშიტაძარზეაღმოსავლეთიდანმცირესამლოცველომიაშენეს. დროთაგანმავლობაშიდაინგრაჩრდილოეთისთაღებიანისტოა-გალერეა. 1634 წელსსპარსელებისშემოსევისშედეგადტაძარიძლიერდაზიანდა, დაზიანებაძირითადადშეეხოკამარებსადადასავლეთისკედელს, რომელიც XVII საუკუნეშიროსტომმეფისადამარიამდედოფლისბრძანებითაღადგინეს. ამდროსიქნაგაჭრილიდასავლეთისკარიც. ამავესაუკუნისბოლოსგიორგი XI-ისბრძანებითბოლნელმაეპისკოპოსმანიკოლოზმაეკლესიაკვლავშეაკეთა, მოახატვინადატაძრისსამხრეთ-დასავლეთითსამრეკლოცაღმართა. ამისშესახებგვამცნობსსამრეკლოზეგანთავსებულიწარწერა. ესშეკეთებებიუმთავრესადაგურითიყოშესრულებული.
ტაძრისაშენებისზუსტითარიღისდადგენამოხერხდამისფასადზეარსებულისამშენებლოწარწერისმეშვეობით. წარწერაგვამცნობს: ”შეწევნითაწმიდისასამებისაითაოცწლისაპეროზმეფისაზეხიქმნადაწყებაიამისეკლესიისაიდაათოთხმეტწლისასემდგომადგანეშორა”. დღესწარწერიანიფილასაქართველოსხელოვნებისმუზეუმშიადაცული (ადგილზეკიასლიაჩასმული).
ბოლოსარესტავრაციო-საკონსერვაციოსამუშაოებიტაძარს 1970-1971 წლებშიჩაუტარდა.
ბოლნისისსიონისსაკათედროტაძარიბოლნისისეპარქიისდაქვემდებარებაშიადამოქმედია.
მანგლისი-1 სთ 23 წთ (58,8 კმ)
დაბა თეთრიწყაროსმუნიციპალიტეტში, მდებარეობს თრიალეთისქედის სამხრეთკალთაზე, მდინარე ალგეთის მარცხენანაპირზე.
მანგლისშიმდებარეობსქართულიხუროთმოძღვრებისერთ-ერთიუმნიშვნელოვანესიძეგლი - მანგლისისმარიამღვთისმშობლისსახელობისტაძარი, რომელიცქართულლიტერატურაშიმეოთხესაუკუნიდანმოიხსენიება.1795 წელს აღა-მაჰმად-ხანის შემოსევისშედეგადმანგლისიდამანგლისისმხარეგაუკაცრიელდა. 1824 წლისთვისმანგლისშიიდგა ერევნისმეცამეტეგრენადერთაპოლკი, რომელმაცმოახდინადაუსახლებელიტერიტორიისკოლონიზაცია
მანგლისში 1682 წლამდემანგლისშიინახებოდაიმჯვრისლურსმანი, რომელზეცბიბლიურიგადმოცემისთანახმადგააკრეს იესოქრისტე.
დმანისი-1 სთ 57 წთ (104 კმ)
ქალაქი საქართველოში, დმანისისმუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციულიცენტრი. მდებარეობსდმანისისვულკანურპლატოზე, მდინარე მაშავერის ორივენაპირზე
გათხრებიდმანისისნანგრევებშიდაიწყო 1936 წელსდა 1960-იანწლებამდეგრძელდებოდა. შუასაუკუნეებისსარდაფებსქვეშარქეოლოგებმაიპოვესცხოველთაძვლები, რომელთაშორისქართველმაპალეონტოლოგმაპროფ. ა. ვეკუამამოიცნოაწგადაშენებულირინოსი Dicerorhinus etruscus etruscus 1983 წელს. ესსახეობადამახასიათებელიიყო Villafranchian (ქართულად?) ფაუნასთვის, რაცადრეულიპლეისტოცენურიეპოქისდამადასტურებელია. 1984 წელსპირველიქვისიარაღებიიპოვეს. მასშემდეგქართველიმეცნიერებიდმანისისპლეისტოცენურიდეპოზიტებისგათხრებსაწარმოებდნენდმანისში, და 1991 წელსმათშეუერთდნენგერმანელიარქეოლოგები რომიშ-გერმანიშესცენტრალმუზეუმიდან. დმანისისსამუშაოებიშემდეგუფროგაფართოვდადასაერთაშორისოკვლევისპროექტისხასიათიმიიღოსაქართველოსმეცნიერებათააკედემიისხელმძღვანელობით, გერმანიის, აშშ-ის, საფრანგეთისა დაესპანეთის კოლეგებისმონაწილეობით.1999 და 2001 წელსდმანისისრეგიონშიგათხრებისშედეგადნაპოვნიიქნაჰომინიდთათავისქალებიდაყბისძვლები, რომელსაცმოგვიანებით ჰომოგეორგიკუს შეარქვეს. დღესდღეობითუკვეხუთითავისქალაააღმოჩენილი.2007 წლის 24 ოქტომბრიდან დმანისის არქეოლოგიური ძეგლები შეტანილია იუნესკოს მსოფლიომემკვიდრეობის საცდელსიაში.მუნიციპალიტეტისტერიტორიაზეარისმრავალიისტორიულარქიტექტურულიძეგლი. აღსანიშნავია დმანისისსიონი, რომელიცმდებარეობსსოფელ პატარადმანისის მახლობლად. იგი VI საუკუნითთარიღდება. 1213-1222 წწ. ლაშა-გიორგის მეფობისდროსდასავლეთიდანტაძრისათვისმდიდრულადმოჩუქურთმებულიკარიბჭემიუშენებიათ. კარიბჭისერთ-ერთწარწერაშიმოხსენიებულიალაშა-გიორგი. სოფელ ბოსლების მიდამოებშიდგასეკლესიაბოსლებისსამება.
ქართულიხუროთმოძღვრებისძეგლი, ჯვაროვან-გუმბათოვანიტაძარი. აგებულია XII-XIII საუკუნეებისმიჯნაზე. მდებარეობსთბილისისსამხრეთ-დასავლეთით (90 კმ), ვერისტყიანხეობაში (მდინარევერისმარჯვენამხარეს). რესტავრირებულია XIX საუკუნისბოლოს. გეგმითსწორკუთხედია. გუმბათიოდნავააგადანაცვლებულიაღმოსავლეთისაკენდამნიშვნელოვნადააზემოთაზიდული. სამხრეთიშესასვლელისწინვარსკვლავისებრიკამარითგადახურულიკარიბჭეა. ტაძარიგარედანმოპირკეთებულიათლილიქვით, ხოლოკედლებისადაგუმბათისყელისაგურისწყობაგვიანდელირესტავრაციისდროინდელია. აღმოსავლეთფასადზეშემორჩენილიტრადიციულინიშებიმოჩუქურთმებულითავსართითუკავშირდებაშუასარკმელს. მოჩუქურთმებულიასარკმლისსაპირეებიც. ტაძარშიდაცულიაკედლისმხატვრობა, ქართულიმონუმენტურიმხატვრობისგანვითარებისგარკვეულიეტაპის - XII-XIII საუკუნეებისმიჯნისშესანიშნავინიმუში. გამოირჩევაშესწულებისმაღალიოსტატობით. საკურთხევლისკონქშიმოთავსებულიიყო "ვედრების" კომპოზიცია (შემორჩენილიამხოლოდტახტზემჯდომიქრისტესფიგურისფრაგმენტები). საკურთხევლისაფსიდისკედლებზეგამოსახულიარიანწინაწარმეტყველები, რომელთაცხელშიქართულწარწერებიანიგრაგნილებიუჭირავთ. გუმბათისმოხატულობაერთიანადშელესილია. ჩრდილოეთიკედელიეთმობა "მაცხოვრის" ვნებათაციკლს, ხოლოსამხრეთიკედელი - ძველიაღქმიასცენებს. ფრაგმენტებისმიხედვითდასავლეთიკედელიეკავა "განკითხვისდღის" კომპოზიციას. რელიგიურიშინაარსისსცენებისგვერდითმნიშვნელოვანიადგილიუჭირავსისტორიულპირთა - გიორგი III-ის, თამარმეფისადაგიორგილაშასპორტრეტებს. მოხატულობაშესრულებულიათამარისსიცოცხლეში, გიორგილაშასთანამოსაყდრედგამოცხადებისხანაში, 1207-ისახლოს. ტაძრისდასავლეთითდგასდარბაზულიეკლესია (1196). XX ს. ბეთანიისმონასტერშიმოღვაწეობდნენცნობილიქართველიბერებიმამაგიორგი (მხეიძე) დამამაიოანე (მაისურაძე), რომლებიცსაქართველოსმართლმადიდებლურმაეკლესიამწმინდანებადშერაცხა.
ბეთანიისმონასტერიმცხეთა-თბილისისეპარქიისდაქვემდებარებაშიადაიგიმოქმედია.
ბირთვისი – 1 სთ 19 წთ (46,7 კმ)
ციხესიმაგრეისტორიულ ქვემოქართლში, ალგეთისხეობაში (ახლანდელი თეთრიწყაროსმუნიციპალიტეტი).მდებარეობს ფარცხისისაღმოსავლეთით 6 -7 კილომეტრზე.
ციხისკენმიმავალგზასმივყავართვიწროკარამდე. შიგნით, ხელოვნურადმოსწორებულკლდეზე, პატარაეზოიქმნება. აქედანიწყებაციხე. მაგრამბირთვისიარარისჩვეულებრივიციხე, რომელსაცგალავანიდაკოშკებიშემოფარგლავს. აქმაღლააზიდულმთებითშემოფარგლულდიდტერიტორიაზეშემოსასვლელისდონისქვემოთკლდოვანიდაწვეტიანიმთებიაგაფანტული. აქედან, ამწვეტიანიმთებისძირებიისეღრმადაა, რომზემოდანძლივსმოჩანს. ციხისამგებსსწორედესბუნებრივისიმაგრეშეურჩევიათ. ამისშემდეგმათდიდიმუშაობაჩაუტარებიათყველაგასასვლელისდასაეჭვოადგილებისხელოვნურადგამაგრებისათვის. ყველასაჭიროადგილიკედლითააგადაკეტილიდათავდაცვისათვისმოწყობილი. შესასვლელთანმაღლობზესათვალთვალოცილინდრულიკოშკიე. წ. „შეუპოვარი“ დგას. რომლისკედლებისათოფეებითაააღჭურვილი. ესკოშკი, როგორცეტყობა, გვიანპერიოდშიაშექმნილი, მაგრამსხვაგანგვხვდებაგაცილებითუფროადრეულიფენები.
წყაროებშიპირველადმოხსენიებულია XI საუკუნეში, როდესაცკლდეკარისერისთავმალიპარიტმადაქართლისერისთავმაივანეაბაზასძემშეიპყრესთბილისისამირადაბირთვისიჩამოართვეს. ბირთვისიაუღებელციხესიმაგრედითვლებოდა, მისიმფლობელიკიპოლიტიკურადბატონობდამთელსალგეთისხეობაზე. მაგრამიგიგაცილებითადრეუნდაიყოსწარმოქმნილი. მასსიმაგრისმნიშვნელობა XVIII ს. ბოლომდეარდაუკარგავსდააუღებლადითვლებოდა.
თემურ-ლენგს, რომლისწინაშემთელიაზიათრთოდადააუღებელიციხეარდარჩენია, ცხადია, აქაცარშეჩერებულადაჯარიიერიშზეგადაიყვანა. მეციხოვნეებიგამოუხდნენ, მტერიგააქციესდაისევშებრუნდნენ. გაბოროტებულმათემურმამთელიჯარითალყაშემოარტყადაგასცაბრძანებაეწარმოებინათშეუპოვარიბრძოლა. ამხერხმაცვერგასჭრა. პირდაპირიგზით, რომვერაფერიგააწყვესსხვაგზამოძებნეს. ვიღაცისსაშუალებითგაიგესციხისსუსტიადგილი, დაამზადესთოკისკიბედავინმე "მეგვიპტელის" საშუალებითკლდისწვერზემოაბესდაჩუმადშეიპარნენ. ბირთვისიდაეცა. გადარჩენილიქართველებითემურლენგმასიკვდილითდასაჯა.
